Beleef 50 jaar van de maanlanding opnieuw

50 jaar geleden zette de eerste man voet op de maan. Maar bijna liep de landing mis. Een blik op het unieke Apollo project.

27 januari 1967.

Het was maar een test.

Maar de dood volgde, en het speelde zich af vlak voor de ogen van machteloze getuigen.

De enorme kolos van de Saturnus V maanraket steeg die dag 110 meter de lucht in op lanceerplatform 34. Het was het grootste draagsysteem ooit gebouwd. De astronauten zaten op hun plaats in de capsule Apollo 1, achterop de Saturnus V-raket. Het was tot de nok toe gevuld met stuwstof: drie rakettrappen met 2500 ton vloeibare waterstof en zuurstof.

Toen kwam het radiobericht:

"We hebben brand in de cockpit," meldde Astronaut Grissom vanuit de capsule.

"Begrepen. Kunt u uit de cockpit komen?" antwoordde Mission Control.

Ruis in de radioverbinding, telkens weer. Ze hadden communicatieproblemen.

"Negatief."

Dat was ook niet mogelijk. De capsule was een dodelijke val geworden.

In wat een routinetest had moeten zijn die NASA al jaren uitvoert, verhoogden zij de druk in de capsule en pompten deze vol met pure zuurstof. Een gevaarlijke combinatie. En een fatale fout.

Wat is er gebeurd?

In de raket was een kabel ontbrand. Een vonk werd een vlam en binnen enkele seconden veranderde de zuivere zuurstof de commandocapsule in een inferno.

De astronauten konden door de hoge druk in de capsule het verzegelde luik niet meer openen en verbrandden levend. Mission Control hoorde alleen het geschreeuw. Toen viel alles in elkaar.

De dood van Virigil Grissom, Edward White en Roger Chaffe stortte NASA in een diepe crisis. Verlamming en shock beschrijven de situatie van dat moment.

Maar NASA gaf niet op. In de 19 maanden voor de lancering van Apollo 11 bracht het meer dan 100 wijzigingen aan in het Apollo-ruimtevaartuig zodat de missie naar de maan toch zou slagen.

In de jaren '60 waren de Amerikanen wanhopig om een astronaut op de maan te zetten. Het was John F. Kennedy's grote doel, dat hij zo stelde:

"We gaan naar de maan," zei hij. "En we doen het binnen de tien jaar."

Gedreven door het succes van de Sovjet-Unie, die op 12 april 1961 met Yuri Gagarin de eerste mens in een baan om de aarde stuurde, wilden de Amerikanen weer op kop liggen. Met Alan Shepard slaagden ze er ook in een mens in een baan om de aarde te sturen, maar hun doelen waren groter. Veel groter.

Dus bouwden ze raketten, testten de Atlasraketten voor het maanprogramma, die steeds weer explodeerden tijdens de lancering. Toen kwam het Gemini programma, de voorloper van het grote werk.

NASA deed belangrijke ervaring op met het tweede bemande ruimtevaartprogramma en maakte de zaken eindelijk concreet. Astronautenposities voor het maanprogramma werden geadverteerd en Neil Armstrong, Michael Collins en Buzz Aldrin, naast honderden anderen, solliciteerden. Ze waren allemaal reeds testpiloten op Edwards Air Force Base, een luchtmachtbasis ten noorden van Los Angeles.

Met Apollo 7 en 8 boekte NASA weer succes. Na de uitgebreide reconstructie van het ruimteschip waren ze klaar om een lancering in de ruimte aan te durven. Apollo 8 was de tweede bemande vlucht van het Apollo-programma. Aanvankelijk was het plan om de drie astronauten Frank Borman, James Lovell en William Anders in een baan om de aarde te brengen en de maanmodule te testen. Maar omdat hij nog niet helemaal uitontwikkeld was, leende hij zich nog niet voor een maanlanding.

Toch overwogen ze, vanwege tijdgebrek, een maanvlucht te wagen. De twijfels waren aanvankelijk erg groot, zodat - uit veiligheidsoverwegingen - de rede de overhand kreeg en het plan werd opgegeven.

Tegelijkertijd was NASA bezig met een andere gebeurtenis: de CIA meldde dat de Sovjet-Unie ook een bemande maanraket, Nositel 1, aan het bouwen was. Voor de VS en het Apollo-programma zou een succes van Nositel 1 echter als een bittere tegenslag hebben gegolden. NASA veranderde dus zonder meer haar plannen en besloot toch tot een missie naar de maan - zij het zonder landing.

Toen was alles klaar: Op 21 december 1968 steeg de Saturnus V-raket op, vloog door de Van Allen-gordel van de aarde en vertrok voor het eerst in de menselijke geschiedenis naar een vreemd hemellichaam: de maan.

De beroemde foto "Earthrise" komt van de Apollo 8. Toen de astronauten voor de vierde keer rond de maan draaiden, richtte de commandant het ruimteschip over de maan. Toen zagen ze het maanoppervlak in het zijraam en terwijl ze verder vlogen, verscheen plotseling de kleine blauwe bol van de aarde boven de horizon. Opgewonden pakten ze de camera en legden het moment vast: "Oh, mijn God! Kijk naar die foto! Hier komt de aarde op. Man, dat is mooi!" vergaapte Bill Anders zich.

Dit werd gevolgd door verdere testvluchten van Apollo 9 en 10. Na Apollo 8 duurde het zeven maanden voordat Neil Armstrong, Buzz Aldrin en Michael Collins de Apollo 11 naar de maan lanceerden.

Het was 16 juli 1969 en een prachtige zonnige dag met een blauwe lucht. De ruimtereizigers werden om 4:00 uur 's morgens gewekt. Ze werden per minibus naar lanceerplatform 39A op Kennedy Space Centre gebracht.

De drie astronauten stapten uit, gekleed en klaar om op te stijgen, met hun ruimtepakken al aan.

Dat ook Neil Amstrong deel uitmaakte van de bemanning was boffen, want een paar maanden eerder was hij bij een crash ternauwernood aan de dood ontsnapt door op het nippertje uit een maanlandingstestmodule te springen.

De drie reden omhoog in een rasterlift die hen naar het instapluik bracht. Toen verdwenen ze bovenaan naar binnen en namen plaats in de commandomodule: Amstrong links, Collins rechts en Aldrin in het midden.

De geplande lancering was om 13:32 uur. Toen was het zover, het aftellen was afgelopen en het vuur stroomde uit alle vijf de motoren. Gespannen keken honderden mensen op de bezoekerstribune omhoog. De beugels kwamen los van de raket en lieten hem los. Kleine stukjes materiaal tuimelden naar beneden, de raket werd in rook gehuld.

De motoren rommelden en de astronauten voelden zulke sterke trillingen dat ze niet eens een knop hadden kunnen indrukken. Mensen staarden verbaasd omhoog, monden open en handen gevormd tot een zonneklep om het ongelooflijke te zien. Toen hees de 110 meter hoge raket zijn 2900 ton startgewicht langzaam de lucht in.

De motoren brulden en versnelden de Saturnus V tot 8 keer de snelheid van het geluid en ongeveer 4,5 Gs totdat, op een hoogte van 56 kilometer, de tweede motor ontbrandde en hem 11 minuten later in een baan om de aarde bracht. Ze draaiden slechts eenmaal rond de aarde, waarna de derde trap ontbrandde en het ruimtevaartuig op een directe baan naar de maan schoot.

Tot nu toe hebben veel astronauten de aarde vanuit een baan om de aarde kunnen bewonderen, maar slechts 24 mensen hebben de aarde in haar geheel kunnen zien. Als een ronde, azuurblauwe bol in de ruimte die de astronauten fragiel leek. Een klein eiland van leven in het vijandige universum waar we veel beter voor zouden moeten zorgen. Economische groei en de welvaart van selecte groepen lijken belangrijker dan vervuilde oceanen en de toekomst van onze kinderen.

De vlucht verliep vlot.

Drie dagen na de lancering had het ruimtevaartuig de maan genaderd en 320 000 kilometer afgelegd toen de bemanning door het raam iets vreemds waarnam.

Wat was het?

Naast hen vloog een eigenaardig object dat zij niet konden identificeren, maar dat hen leek te vergezellen. Ze richtten hun telescoop erop, maar konden niet zien wat het was.

Toen belden ze Houston, maar weer wist niemand iets. De SIV-B trap (de 3e trap) van de Saturnus V raket werd uitgesloten als oorzaak, omdat deze al zo'n 10.000 kilometer achter hen lag.

Een UFO van een buitenaardse intelligentie?

Men moet hier niet precies uitgaan van het meest onwaarschijnlijke geval, hoewel sommigen dat wel beweren. Wat dit onbekende object eigenlijk was blijft tot op heden onopgehelderd.

Op 19 juli 1969, na ongeveer 76 uur vliegen, bereikte Apollo 11 de maan en verdween aan de achterkant.

Radiocontact met de aarde was verloren gegaan en de bemanning was volledig op zichzelf aangewezen. Ze hadden een belangrijke taak: om 17:22 uur Universal Time ontstaken ze de remraketten gedurende vijf minuten en zwaaiden zo in de geplande maanbaan. Nadat ze weer aan de andere kant uitkwamen, hadden Houston en de hele aarde ook de zekerheid dat de remmanoeuvre een succes was geweest.

De bemanning moest nu nog wat rusten en slapen, want de maanlanding stond gepland voor de volgende dag. In geval van slaapproblemen had het ruimteschip overigens 21 slaappillen aan boord.

Na de dertiende baan om de maan werd het concreet: Neil Armstrong en Buzz Aldrin zaten klaar in de maanmodule Eagle. Michael Collins bleef in de commandomodule Columbia en leidde de scheiding van de twee ruimtevaartuigen. Ze bleven via de radio met elkaar en met Mission Control verbonden. Toen begonnen ze aan de afdalingsprocedure naar het landingsgebied Mare Tranquilitatis, in de Zee van Rust.

Maar tijdens de nadering ontstonden er problemen.

Het alarm van de computer schalde: Lampjes gaan knipperen, fout 1202.

Het computersysteem was overbelast en kon de grote hoeveelheden gegevens niet meer aan. Het systeem kon de gelijktijdige activering van de landingsradar en de rendez-vousradar (voor de nadering van twee ruimtevaartuigen) niet aan.

Na een korte controle, meldde Mission Control: " Jullie staan nog steeds op Go, landing zoals gepland." Toen op 1000 meter hoogte: deze keer ging alarm 1201 af, maar Houston gaf opnieuw groen licht. Terwijl de twee astronauten worstelden met de moeilijkheden, wachtte het volgende probleem.

Armstrong verloor de landingsaanloop uit het oog, het automatische systeem koerste op een krater met vijf kilometer hoge wallen. Van daaruit zouden ze niet veel hebben kunnen zien of verkennen. De astronaut stond bekend om zijn zenuwen van extra hard staal, maar: wat te doen? Op het laatste moment nam hij een koele beslissing.

Op slechts 200 meter boven het maanoppervlak schakelde hij het automatische systeem uit en ging over op handbediening. Waar het tot dusver een verticale vlucht was, werden nu de motoren opgestart voor een horizontale vlucht zonder instrumenten. Armstrong keek aandachtig naar het oppervlak en zocht naar een geschikte landingsplaats. Aldrin meldde ondertussen dat de brandstof bijna op was. Hij informeerde hem voortdurend over de situatie, die steeds kritieker werd.

De brandstofwaarschuwing ging branden.

Er waren nog maar een paar seconden over voordat de brandstof op was.

Maar op het laatste moment landde hij zachtjes op de maangrond. Deze maanlanding was gevaarlijk, maar achteraf gezien een van de zachtste in het hele Apollo-programma. Toen het hier in Midden-Europa avond werd, kwamen de bekende woorden: "Houston, Tranquility Base here, the Eagle has landed."

Pas na nog eens zes uur, waarin de bemanning moest rusten, stapte Neil Armstrong naar buiten, klom langzaam achterwaarts de ladder af, zette zijn voeten op de maan om 3:56 CET op 21 juli 1969, en sprak de beroemde woorden:

Zijn collega-astronaut filmde deze scène, die live werd uitgezonden op de televisieschermen op aarde - zo'n 600 miljoen mensen keken toe. Buzz Aldrin volgde 20 minuten later en samen verkenden deze twee mensen een enorme woestijn van fijn maanstof en veel stenen, waarvan ze 21,5 kilogram mee naar huis namen. De twee vertegenwoordigers van de mensheid voerden verschillende experimenten uit, namen materiaalmonsters, stelden onder andere een laserreflector op voor afstandsmeting en onthulden een plaquette op de landingsmodule bij de ladder, die op de maan bleef staan:

Here men from the planet Earth first set foot upon the Moon, July 1969 A.D. We came in peace for all mankind.

In totaal duurde de moonwalk 2 uur en 31 minuten. Eenentwintig uur na de maanlanding startten ze het opstijgen van de shuttle en koppelden vier uur later aan Columbia.

Zo werd de crew na 28 banen om de maan herenigd. In totaal legde de Apollo 11-bemanning 386.000 kilometer af. De missie duurde acht dagen en dertien uur totdat ze met de landingscapsule veilig in de noordelijke Stille Oceaan landden.

De astronauten werden geborgen en 17 dagen in quarantaine gehouden voordat zeker was dat zij geen schadelijke buitenaardse bacteriën hadden meegenomen.

Na Apollo 11 vonden nog zes bemande missies naar de maan plaats, waarvan er één mislukte. Apollo 13 vloog naar de maan, draaide rond de maan, maar kon niet landen vanwege kortsluiting en een daaropvolgende explosie in de zuurstoftank.

De zuurstofmeter steeg en daalde en toen de crew uit het raam keek zagen ze een gas ontsnappen. De reden was een sterke zuurstofdaling.

Ze hadden slechts 15 minuten stroom in de commandomodule en moesten toen samen met Houston de maansloep ombouwen tot een besturingseenheid.

Dit maakte een maanlanding onmogelijk, maar opende voor hun wel de mogelijkheid om levend naar de aarde terug te keren. Dit ging echter niet meer automatisch en er moest een handmatige terugkeerkoers vanaf de maan worden berekend.

De bemanning moest door het raam van het ruimteschip op de aarde richten en koers houden naar de dag-nachtgrens van onze planeet, maar dit was moeilijk omdat de shuttle na de ontsteking heen en weer zwaaide. Gelukkig kwamen de astronauten heelhuids terug op aarde. Hoewel oorspronkelijk verdere maanvluchten waren gepland, werd het programma na Apollo 17 beëindigd.

Het publiek verloor zijn belangstelling en NASA richtte zijn aandacht op andere taken - ze hadden immers gewonnen en de maan bereikt.

Apollo was de eerste poging van de mensheid tot een bestaan in de ruimte buiten de aarde. Als we daar niet gestopt waren, waar zouden we nu staan met bemande ruimtevaart?

De laatste tijd worden de wensen voor een terugkeer naar de maan steeds luider. NASA werkt sinds 2019 aan een tienjarenplan voor een regelmatige terugkeer naar de maan. En het particuliere ruimtevaartbedrijf Space X wil ook naar de maan vliegen met zijn herbruikbare "Starship"-ruimtevaartuig.

Naar verluidt zal de eerste maantoerist ermee reizen in 2023 - dat is het plan. Zal het werken? Wie weet? Zijn we er wel klaar voor? Slechts één ding is zeker: we zullen terugkeren naar de maan. Maar de vraag wanneer is nog steeds in de sterren geschreven.

Marcus is een enthousiast amateurastronoom, tekstschrijver, YouTuber en liefhebber van de nachtelijke hemel. Sinds 2006 helpt hij mensen de juiste telescoop te vinden. Tegenwoordig doet hij dat via tekst en video.

Als koffiejunk zou hij zijn zeefdrager-koffiezetapparaat ook het liefst onder de sterrenhemel bij zich hebben.