Astronomia przez lornetkę

Teleskop czy lornetka? A może oba te instrumenty! Niektóre obiekty sprawiają więcej frajdy w lornetce. A Ty szybciej je namierzasz.

Zakładasz kurtkę, chwytasz lornetkę, wychodzisz i patrzysz w rozgwieżdżone niebo. Czas przygotowania: dwie minuty. To samo z teleskopem? Czas przygotowania: raczej 30 minut. Przynajmniej. Lornetka zawsze wygrywa czasowo i każdą chwilę możesz poświęcić astronomii. Brzmi nieźle?

Lornetka jest często niedoceniana jako instrument astronomiczny. Ale może ona dostarczać wspaniałych wrażeń obserwacyjnych, niezależnie o tego czy używasz jej podczas przerwy w chmurach na swoim ogródku, czy podczas sesji obserwacyjnej u podnóża Alp.

W tym artykule dowiesz się:

• dlaczego lornetka jest świetnym uzupełnieniem teleskopu,
• co można przez nią obserwować na niebie,
• jakie lornetki szczególnie nadają się do wykorzystania w astronomii,
• które konkretnie wszechstronne lornetki astronomiczne polecamy,
• które lornetki mogą (prawie) zastąpić teleskop.

Teleskopy i lornetki mają swoje mocne i słabe strony. Jedne nie zastąpią drugich, ale mogą się świetnie uzupełniać!

1. Teleskop w kieszeni kurtki

W przeciwieństwie do teleskopu, lornetka jest mała i mieści się w każdym bagażu. To zaleta, jeśli podróżujesz: nie zawsze masz ochotę zapełniać cały bagażnik sprzętem astronomicznym.

2. Lepszy przegląd nieba

Przy polu widzenia 5-6° możesz wygodnie obserwować także rozległe obiekty na niebie wraz z ich otoczeniem. W przypadku teleskopu i 2-calowych okularów pole 2° to zazwyczaj koniec możliwości ­– a to mniej niż połowa pola widzenia lornetki! Oznacza to, że takie gromady otwarte jak Plejady i Hiady są celami, którymi można w pełni cieszyć się tylko przez lornetkę.

3. Naturalna orientacja

Szczególnie na początku przygody z astronomią ławo zapomnieć, że w okularze teleskopu obraz jest odwrócony lub lustrzany. Może to powodować dezorientację podczas szukania obiektów z mapą nieba w dłoniach. Lornetka daje naturalne obrazy nieba, proste i nieodwrócone, co pomaga w orientacji – to wierny towarzysz nocnych obserwacji na Twojej ulubionej miejscówce.

4. Dwoje oczu widzi więcej

Obuoczne obserwacje są cudownie odprężające. Nie trzeba mrużyć czy zakrywać jednego oka, obrazy są naturalne i plastyczne w odbiorze. Szczegóły są lepiej rozpoznawalne, ponieważ jedno oko może kompensować wady drugiego, co ogólnie skutkuje lepszą ostrością widzenia i wyższą rozdzielczością.

Gdzie lornetki osiągają kres swoich możliwości? Na planetach nie widać szczegółów, są one zbyt małe. Planety czy kratery księżycowe to domena teleskopów. W ich przypadku potrzebujesz dużego powiększenia. Teleskop ma również przewagę w przypadku obiektów głębokiego nieba o niskiej jasności, które wymagają zdolności zbierania światła dużych apertur. Natomiast jasne obiekty głębokiego nieba mogą naprawdę świetnie prezentować się w lornetce!

Na nocnym niebie jest ponad setka obiektów, na które warto spojrzeć przez lornetkę. Gromady otwarte, jasne mgławice i niektóre galaktyki to wspaniałe cele lornetkowe. Spacer po Drodze Mlecznej w ciepłą, letnią noc to jedno z najprzyjemniejszych doświadczeń, jakie można sobie wyobrazić. Wiele gwiazd podwójnych to także wspaniałe cele dla lornetki. Statyw pomaga ustabilizować obraz i rozdzielić je na pojedyncze składniki.

Wszędzie tam, gdzie nie nie jest potrzebne wysokie powiększenie i duża apertura, warto wypróbować lornetkę. Oto kilka przykładów.

Plejady z efektem "Wow!"

Jasna gromada otwarta Plejady jest wyraźnie widoczna gołym okiem i wspaniale prezentuje się w lornetce o 10-krotnym powiększeniu. Dziesiątki skrzących się gwiazd, otoczonych delikatnym błękitem jasnych, głównych gwiazd gromady. Jeśli chcesz kogoś zainteresować astronomią, pokaż mu Plejady przez lornetkę. To jeden z nielicznych obiektów o takim "efekcie wow!".

Niebieski żłóbek

Ta odległa o około 610 lat świetlnych gromada otwarta M44 nosi pięknie brzmiące nazwy: Praesepe, Żłóbek, czy Ul. W rzeczywistości to druga po Plejadach najjaśniejsza gromada gwiazd, i jednocześnie najbliższa Ziemi. Na ciemnym niebie Praesepe można dostrzec gołym okiem, ale na pojedyncze gwiazdy rozdzielimy ją dopiero w lornetce.

Gwiazda podwójna Mizar i Alkor

Najbardziej znana gwiazda podwójna nocnego nieba leży w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy. Wyceluj w środkową gwiazdę dyszla "Wielkiego Wozu", a przez lornetkę z łatwością dostrzeżesz też jej towarzysza, Alkora. Przez lornetkę 20x80 odkryjesz również niespodziankę: Mizar sam jest systemem podwójnym. Po zamocowaniu lornetki na statywie dostrzeżesz drugi składnik układu.

Regulus w Lwie

Nieco bardziej wymagający jest Regulus, najjaśniejsza gwiazda konstelacji Lwa. Czy wiesz, że jest on gwiazdą podwójną, którą możesz rozdzielić przez lornetkę? Regulus jest około 3,5-krotnie większy od Słońca i jest niebieskobiałą gwiazdą o temperaturze powierzchni 12000 kelwinów. Gazowa kula, odległa o 77 lat świetlnych, potrzebuje jedynie 15 godzin by obrócić się wokół własnej osi, dlatego jest wyraźnie spłaszczona. W odległości 175" (sekund łuku) znajdziesz jego pomarańczowego towarzysza o jasności 8 mag, który widoczny jest już przez lornetkę 10x50.

Tu znajdziesz więcej celów obserwacyjnych:

Astronomia przez lornetkę: 10 najpiękniejszych obiektów wiosennego nieba

W wielu domostwach jest lornetka. Jeśli już ją masz, to dobry początek. Możesz zacząć już dziś wieczorem, i na pewno zobaczysz więcej niż gołym okiem!

Niemniej jednak, nie każda lornetka w równym stopniu nadaje się do obserwacji nocnego nieba. Jakie cechy kwalifikują lornetkę do wykorzystania w astronomii?

Tylko pod ciemne niebo: klasyczna 7x50

Klasyczna lornetka porropryzmatyczna 7x50 cieszy się dużą popularnością. Sprzęt o tej konstrukcji jest szeroki i nie zawsze lekki, ale wciąż można go używać bez statywu, a dzięki niskiemu powiększeniu obraz pozostaje stabilny. Do astronomii nadaje się jednak w ograniczonym zakresie, ponieważ wymaga naprawdę ciemnego nieba. Dlaczego?

Więcej apertury: im więcej zebranego światła, tym jaśniejszy obraz

Idealna astrolornetka to kompromis między sprzecznymi wymaganiami. Najpierw jest apertura, czyli średnica obiektywów. W oznaczeniu lornetki to druga liczba: 50mm w przypadku naszej 7x50. Większa apertura oznacza większą zdolność zbierania światła, widzisz więcej gwiazd i słabszych obiektów. Jak na razie, jest dobrze. Gdziej jest haczyk?

Światło musi dotrzeć do oczu

Wraz ze średnicą obiektywu, przy ustalonym powiększeniu rośnie także źrenica wyjściowa. To mały dysk światła, który widać w okularze po skierowaniu lornetki na jednolitą jasną powierzchnię, np. zachmurzone niebo. Źrenica wyjściowa nie powinna być większa niż źrenica Twojego oka, w przeciwnym razie źrenica oka przytnie dochodzącą z lornetki wiązkę światła i w rezultacie nie wykorzystasz w pełni apertury swojej lornetki. Kto chciałby taszczyć lornetkę 50mm i obserwować tylko przez 40mm? Jeszcze bardziej nieprzyjemny jest drugi efekt szerokiej źrenicy wyjściowej: tło nieba jest rozjaśnione, słabe gwiazdy i mgławice znikają. Z tego powodu nasza 7x50 ze swoją źrenicą wyjściową 7mm wymaga naprawdę dobrego, ciemnego górskiego nieba.

Kombinacja apertury i powiększenia załatwia sprawę

Jak zmniejszyć źrenicę wyjściową? Wyższym powiększeniem, czyli pierwszą liczbą w oznaczeniu lornetki. W przypadku 10x50, czyli przy powiększeniu 10x, rozmiar źrenicy wyjściowej zmniejsza się do użytecznych 5mm. Ma to sens również z innego powodu: szerokość źrenicy oka jest ograniczona i zmniejsza się wraz z wiekiem. W przypadku większości osób źrenica wyjściowa nie powinna zatem przekraczać 5mm.

Wysokie powiększenia tylko ze statywem

Powiększenie 10x wciąż jest użyteczne bez użycia statywu, ale lornetka nie jest już tak łatwa w stabilnym utrzymaniu jak w przypadku 7x, najmniejsze drgania mają przełożenie na niestabilność obrazu. Powiększenie ponad 10x to dla większości obserwatorów za dużo na obserwacje z wolnej ręki, szczegółowość niwelowana jest przez drgania obrazu. Pomocą jest tu adapter, za pomocą którego można zamocować lornetkę na statywie fotograficznym.

Jak ustalić pole widzenia

Każda lornetka ma pole widzenia z góry określone przez konstrukcję optyczną okularu i powiększenie. Im większe pole widzenia, tym szerszy wycinek nieba widoczny jest w okularze. Pole widzenia podawane jest w metrach na dystansie tysiąca metrów, na przykład pole widzenia 124m na dystansie 1000m. W przypadku teleskopów pole widzenia podawane jest w stopniach, co na niebie jest lepszym rozwiązaniem. Konwersja to nie problem: należy podzielić pole widzenia w metrach na 1000 metrów przez 17,5, ponieważ 1° odpowiada wartości 17,5 metra na dystansie 1000m. Lornetka o polu widzenia 124m na dystansie 1000m z naszego przykładu obejmuje na niebie pole 7°, znakomity wynik!

Wyróżniamy jeszcze inne cechy dobrej lornetki

Oprócz pola widzenia są jeszcze inne ważne kryteria jakości, które odróżniają lornetkę dobrą od przeciętnej. Transmisja światła, aberracja chromatyczna i ostrość przy krawędzi pola mają ogromny wpływ na radość czerpaną z obserwacji ­– i na to, co ostatecznie widać w okularze. Znajomość tych kryteriów pozwala szybko znaleźć odpowiednią lornetkę!

Więcej na temat jakości optycznej lornetek w naszej bazie wiedzy o lornetkach

Oprócz wpomnianych wyżej cech, możemy przestawić kilka bardzo konkretnych propozycji. Zdecyduj, czy potrzebujesz raczej lornetki wszechstronnej o dobrych właściwościach astronomicznych, czy lornetki wyraźnie nakierowanej na astronomię – w takim przypadku należy zaplanować kupno adaptera statywowego i statywu fotograficznego.

Lornetka dachopryzmatyczna 42mm: wszechstronna lornetka astronomiczna

Wraz z lornetką dachową 8x42 otrzymujesz wspaniały wszechstronny sprzęt astronomiczny, kompaktowy, łatwy w transporcie i przechowywaniu, a ze względu na umiarkowane powiększenie mniej podatny na drgania obrazu. Źrenica wyjściowa to 5,2 mm, w użytecznym zakresie pozwalającym na wykorzystanie także pod rozjaśnionym podmiejskim niebem. To nasz zdecydowany faworyt, jeśli jeśli chcesz jej używać także do obserwacji przyrody.

Lornetki 8x42 w naszym sklepie

Dzięki konstrukcji dachopryzmatycznej lornetka jest tak kompaktowa i lekka, że można zastosować tu powiększenie do 10x. Najlepiej przed zakupem wypróbować, czy takie powiększenie możesz jeszcze stabilnie utrzymać. Źrenica wyjściowa maleje do 4,2 mm, widać więcej szczegółów, na przykład na Księżycu.

Lornetki 10x42 w naszym sklepie

Specjalistką pod ciemne niebo jest 8x56, zbiera ona niemal dwa razy więcej światła niż 8x42. Źrenica wyjściowa wzrasta do 7mm.

Lornetka porro 50mm: klasyka w astronomii

Lornetki porro 10x50 to prawdziwa klasyka w obserwacjach lornetkowych. Ze względu na wyższe powiększenie i masę, nie są tak łatwe do utrzymania bez drgań jak dachówki 8x42. Na statywie, lub na podparciu lornetka pokazuje wiele szczegółów w gromadach gwiazd, takich jak Plejady i Żłóbek. Źrenica wyjściowa to 5mm, tu również podmiejskie niebo nie jest problemem.

Lornetki 10x50 w naszym sklepie

Lornetka porro 12x50 pokazuje więcej szczegółów, ale obserwacje z wolnej ręki tracą tu sens. Źrenica wyjściowa spada do 4mm, rozdzielczość i bogactwo detali są ogromne. Nie zapomnij spakować adaptera statywowego i statywu, w przeciwnym razie niestabilny obraz pokrzyżuje Ci plany obserwacyjne!

Lornetki 12x50 w naszym sklepie

Duże lornetki astronomiczne dają dalszy wzrost rozdzielczości. W ich przypadku zawsze obserwujesz ze statywem; niektóre lornetki mają okulary pod kątem 45° lub 90° i nadają się do obserwacji okolic zenitu.

Duże lornetki: szczyt doskonałości w astronomii lornetkowej

Lornetki o aperturze 70mm i większej zbierają naprawdę dużo światła, lornetka 70mm niemal dwa razy tyle niż lornetka o aperturze 50mm. Duża apertura ma jeszcze jedną zaletę: wyższą rozdzielczość. Pomaga to na przykład podczas obserwacji gwiazd podwójnych.

Duże lornetki mają znacznie wyższe powiększnie niż sprzęt wszechstronny, powszechnie stosowane są powiększenia 15x lub 20x, które utrzymują źrenicę wyjściową w ryzach. Duża lornetka 15x70 ma źrenicę wyjściową 4,6mm, niewiele większą niż wszechstronna 10x42 ze źrenicą 4,2mm. Dlatego te lornetki można używać także pod rozjaśnionym niebem.

Lornetki o wysokim powiększeniu zdecydowanie powinny być mocowane na statywie, by móc cieszyć się prawdziwym bogactwem szczegółów i nie tracić go przez niestabilność obrazu. Większość dużych lornetek ma zintegrowany adapter. W przypadku lżejszych lornetek wystarczy statyw fotograficzny, do ciężkich, dużych lornet zalecamy stabilny statyw z głowicą wideo, lub jeszcze lepiej, montaż widłowy.

Duże lornetki 70-80mm w naszym sklepie

Statywy

Głowice wideo

Poskramiaj obiekty w okolicy zenitu: okulary pod kątem dla miłośników astronomii

Z lornetką wszechstronną lub kompaktową, adapterem statywowym i statywem fotograficznym jesteś dobrze wyposażony na safari po nocnym niebie. Obraz jest stabilny i wyraźny, to prawdziwa radość. Przynajmniej tak długo, jak Twoje cele nie są zbyt wysoko na niebie. W przeciwnym wypadku szybko zwrócisz na to uwagę: obserwacje okolic zenitu przez lornetkę wcale nie są wygodne. Wygodna pozycja ciała jest w obserwacjach równie ważna, jak dobra optyka. Kto dba o komfort podczas obserwacji, ten po prostu widzi więcej.

Rozwiązaniem tego problemu są lornetki z okularami pod kątem 45° lub 90°. Takie duże lornetki, które spoczywają na stabilnym montażu widłowym i ciężkim statywie i można je precyzyjnie prowadzić, to świetny sprzęt na odprężające obserwacje dwuoczne. Niebo od horyzontu po zenit stoi przed Tobą otworem, powiększenia od 20x do 40x pokazują świat pełen szczegółów. Nie są to jednak instrumenty mieszczące się w kieszeni kamizelki i dorównują teleskopom pod względem gabarytów i ceny. Nic dziwnego, że niektórym obserwatorom taka duża lornetka może nawet zastąpić teleskop!

Duże lornetki 100mm w naszym sklepie

Montaże widłowe

Jesteś gotowy na poznanie przyjemności wiążących się z obserwacjami obuocznymi? Dzięki naszej liście kontrolnej jesteś po bezpiecznej stronie podczas wyboru swojej lornetki:

• apertura: do obserwacji z ręki od 42mm do 50mm, na statywie fotograficznym 70mm do 80mm, na stabilnym montażu widłowym do 100mm i więcej
• powiększenie: do obserwacji z ręki 8x do 10x, wyższe powiększenia na statywie, w przypadku dużych lornetek do 40x i więcej
• źrenica wyjściowa 4mm do 5mm, na ciemne niebo do 7mm*,
• możliwie jak najszersze pole widzenia (idealne od 6° wzwyż przy powiększeniu 10x)**,
• wysokiej jakości powłoki na soczewkach i pryzmatach dla maksymalnej transmisji światła,
• dostępny gwint do adaptera statywowego,
• okulary pod kątem 45° lub jeszcze lepiej 90° dla odprężających obserwacji prze duże lornetki.

* źrenica wyjściowa = apertura/powiększenie, w przypadku 10x50 to 50/10 = 5mm

** podziel liczbę metrów na 1000m przez 17,5, co da przelicznik pola widzenia w °

Jako miłośnicy astronomii najchętniej nie robilibyśmy nic innego. Nie musi to być zawsze pełna sesja obserwacyjna - już samo spojrzenie na wieczorne niebo podtrzymuje naszą pasję. Dobra lornetka jest tu świetnym uzupełnieniem Twojego teleskopu. Zawsze pod ręką, nie wymaga rozstawiania, wspaniały przegląd bez akrobacji z odwróconym lub lustrzanym obrazem. W skrócie: ku gwiaździstemu niebu!

Więcej informacji na temat konstrukcji, doboru i pielęgnacji lornetek znajdziesz w naszej bazie wiedzy o lornetkach

Lornetkowe wędrówki po gwiaździstym niebie na każdą porę roku

Nie jesteś pewien, która lornetka jest idealna dla Ciebie? Zapytaj naszych konsultantów - to aktywni obserwatorzy lornetkowi, którzy chętnie pomogą Ci w wyborze!