Verrekijkers

Astronomie, vogels kijken, natuurstudie, jagen en zeilen: verrekijkers worden bijna overal gebruikt. We beantwoorden hier de belangrijkste vragen.

Een verrekijker is een ideaal instrument om verre objecten visueel dichterbij te brengen door ze zo te vergroten, dat u als waarnemer details beter kan zien. De toepassingen ervan zijn even gevarieerd als de voorwerpen zelf en vooral even gevarieerd als de interesses van de waarnemer. Enkele klassieke toepassingsgebieden zijn bijvoorbeeld astronomie, vogelobservatie, natuur- en dierenobservatie (b.v. safari), jacht en zeilen. De mogelijkheden zijn vrijwel eindeloos, zodat ze uitstekend geschikt zijn voor reizen, wandelen (vooral in de bergen), sportevenementen (bijvoorbeeld in het stadion), concerten, theater en opera, of voor vele andere alledaagse gelegenheden.

Deze afkorting vindt u op elke verrekijker die u van ons ontvangt. Hij geeft de vergroting en objectiefopening van de verrekijker aan. De eerste waarde staat voor de vergroting, in dit geval is het een vergroting van 10x. De tweede waarde staat voor de objectiefopening die altijd in millimeters wordt aangeduid. Een 10x42 verrekijker heeft dus een objectiefopening van 42mm.

Bij een verrekijker is een groot gezichtsveld altijd van voordeel. Het menselijk oog heeft door de combinatie van de beelden van beide ogen een gezichtsveld van 180°. Dit is natuurlijk niet mogelijk bij een verrekijker. Toch proberen we een zo groot mogelijk gezichtsveld te realiseren.

Doorslaggevend voor verrekijkers zijn de vergroting en de oculairs. Hoe kleiner de vergroting, hoe groter het gezichtsveld. Daarnaast kunnen speciale oculairontwerpen worden gebruikt om groothoekoculairs te produceren die ondanks een hogere vergroting een groot gezichtsveld produceren.

Maar hier moet u zorgvuldig afwegingen maken, want sommige goedkope fabrikanten bieden verrekijkers met een groot gezichtsveld, maar daarbij neemt de randscherpte al in het laatste derde deel af. Een goede verrekijker biedt een scherp gezichtsveld tot aan de rand.

Onder de technische gegevens worden de gezichtsvelden altijd op duizend meter aangegeven, bijv. 56m/1000m. Dit betekent dat u op een afstand van duizend meter een gezichtsveld van 56 meter breed heeft. Deze specificatie wordt soms ook in hoekgraden weergegeven. Met deze formules kunt u de gegevens zelf berekenen. De factor 17,5 staat hierbij voor het gezichtsveld in meters met een gezichtsveld van 1°.

Gezichtsveld op 1000m = graden (reëel) x 17,5 =

Graden (reëel) = gezichtsveld op 1.000m / 17,5 =

Het belangrijkste verschil tussen porro- en dakkantverrekijkers is dat er verschillende prisma-systemen worden gebruikt, die het ondersteboven geproduceerde beeld rechtzetten. Dit zijn, zoals de namen al suggereren, porroprisma’s of dakkantprisma’s. Bij porroprisma’s volgt de lichtbundel, simpel gezegd, rechthoekige vormen, terwijl in dakkantprisma's het lichtpad in scherpe hoeken verloopt: in de vorm van het dak van een huis.

Ondertussen zijn dakkantprimsa’s iets populairder dan porroprisma’s. Het uiterlijk van de verrekijker is erg verschillend. Zo staan de objectieven bij porroverrekijkers verder uit elkaar dan de oculairen. De dakkantverrekijker is compacter en slanker.

De reden hiervoor is de verschillende prismaconstructie. De vorm van porroprisma’s steekt relatief ver uit. Het voordeel van de porroverrekijker is een zeer plastisch beeld. De porroverrekijker heeft een externe scherpstelling, terwijl de dakkantverrekijker over een schroefvormige scherpstelling in de buis beschikt. Deze manier van focussen heeft vaak de voorkeur boven die van porroverrekijkers, omdat die vaak stabieler is en tegen vocht beschermt.

Het is niet mogelijk om in het algemeen te zeggen welke verrekijker geschikter is. Er zijn goede en minder goede varianten van beide types. Het is echter veel ingewikkelder om een goede dakkantverrekijker te produceren, daarom moet u bij goedkopere modellen extra opletten zijn en advies inwinnen.

Is een verrekijker met beeldstabilisator het waard?

Een verrekijker met beeldstabilisatie is in ieder geval nuttig wanneer u van plan bent een verrekijker met een hogere vergroting te gebruiken, maar die toch niet op een statief wilt monteren. Zo'n verrekijker is ook de moeite waard voor mensen met een relatief onstabiele hand.

Elektronische sensoren compenseren zelfs de kleinste trillingen. Zelfs een verrekijker met 15x vergroting kan totaal gestabiliseerd worden. Optisch ziet het beeld er zeer scherp uit omdat alle trillingen op het beeld gecompenseerd worden.

Sommige hoogwaardige verrekijkers hebben de specificatie "fasecoating". Dit verwijst naar een speciale laag op het dakkantprisma, ook wel P-coating genoemd. Wanneer een lichtbundel het dakkantprisma raakt, wordt deze meerdere malen in de vorm van een dakrand gereflecteerd.

Bovendien wordt de straal, wanneer die gereflecteerd wordt, in twee segmenten verdeeld. Dit proces veroorzaakt een verschuiving in de fasen van de lichtgolven. De golven van de lichtstralen zijn niet gelijk, maar verschoven.

Dit zou de resolutie en ook het contrast minimaliseren, maar om dit te voorkomen worden er ter correctie speciale lagen aangebracht.

Als u met uw bril door een verrekijker wilt kijken, is het belangrijk dat het glas daarop is afgestemd. Dit wordt echter vaak niet door de fabrikant aangegeven. Sommige verrekijkers zijn niet geschikt voor observatie met een bril: deze zullen een zeer klein en afgesneden gezichtsveld tonen.

Het is belangrijk dat de uittredepupil verder naar buiten ligt en op een afstand van ongeveer 20mm van het oculair voor het optimale zicht voor brildragers. Bovendien mogen de oogschelpen niet irriteren. Bij een heleboel verrekijkers kunt u ze al vastschroeven. Ze bestaan uit hard plastic. Aan de andere kant bestaan er ook zachte oogschelpen die kunnen worden ingeklapt. Hoewel ze vrij zacht zijn voor het oog, kunnen ze na verloop van tijd afbrokkelen worden als de weekmakers verdampen.

Oogschelpen zijn een belangrijk middel om strooilicht van buitenaf te vermijden. Er zijn zachte rubberen oogschelpen of harde plastic oogschelpen. Het voordeel van harde, uitschroefbare oogschelpen is hun hoge duurzaamheid en het feit dat ze vaak meerdere standen met een vergrendelfunctie hebben.

Rubberen oogschelpen zijn zachter en kunnen indien nodig worden omgeklapt. Ze kunnen echter na langere tijd bros worden, omdat de weekmakers verdampen.

Een verrekijker is een voorwerp voor dagelijks gebruik dat niet per se bestemd is om in een glazen vitrine te worden uitgestald, maar in de eerste plaats om buiten te worden gebruikt en om doorheen te kijken. Het is natuurlijk onvermijdelijk dat een verrekijker vuil wordt. De buitenkant kan gemakkelijk met een doekje worden schoongeveegd, maar wees voorzichtig bij het schoonmaken van de lenzen. De lenzen hebben een gevoelige coating die kan worden afgeveegd als er te ruw mee wordt omgegaan tijdens het poetsen. Daarom moet u hier bijzonder voorzichtig zijn. Het belangrijkste principe als het om schoonmaken gaat is dan ook: zo zelden mogelijk.

Het is geen probleem om met een zacht schoonmaakborsteltje over de lenzen te gaan om stofdeeltjes voorzichtig te verwijderen, ook niet als u dit regelmatig doet. De situatie is anders als er grover vuil op de lenzen zit. Dan zit er vaak niets anders op dan een intensieve schoonmaakbeurt. Het beste is om een microvezeldoek of een andere zeer zachte doek te gebruiken.

Wees voorzichtig dat er geen grove stofdeeltjes in de doek terechtkomen. Veeg de lenzen vervolgens voorzichtig af, bij voorkeur in cirkelvormige bewegingen. Het kan gebeuren dat droge reiniging niet helpt. In dat geval bieden wij een speciale reinigingsvloeistof aan die u kunt gebruiken om een zeer goede en zachte reiniging te verkrijgen. Het beste is als u de lenzen altijd afdekt na gebruik van de verrekijker.

Tot de absolute topmerken behoren de fabrikanten Leica, ZEISS en Swarovski. Dit is onbetwist het topsegment. Zeer hoogwaardige merken zijn nog steeds Steiner, Minox en Nikon. In het middensegment zitten Eschenbach, Bushnell en Bresser. Andere merken hebben echter ook specifieke verrekijkers die optimaal blijken te zijn voor bepaalde toepassingen.

Zoals met zoveel dingen geldt ook hier dat wie meer uitgeeft, meestal betere kwaliteit krijgt. In principe is het nu mogelijk om relatief bruikbare kwaliteit te produceren tegen lage kosten. Als u echter geen grote compromissen wilt sluiten op het gebied van kleurfouten, contrast, scherpte, transmissie en natuurgetrouwe weergave, is een duurdere verrekijker onmisbaar.

Hoogwaardige lenzen moeten optisch en mechanisch zeer goed presteren om zoveel mogelijk aberraties onder controle te krijgen. Ook de mechanische scherpstelling moet van hoge kwaliteit zijn, want als dit deel van het objectief te veel speling heeft, heen en weer wiebelt of vastloopt, zult u weinig plezier beleven aan het observeren.

U mag ook geen grote compromissen sluiten als het gaat om de oogschelpen, want die bieden extra comfort. Zo zijn er vaste, draaibare oogschelpen met verschillende inklikbare functies.

Op het eerste gezicht is het niet zo eenvoudig om de kwaliteit van een verrekijker te bepalen. Wanneer u bij mooi weer naar buiten kijkt, merkt u vaak niet de verschillen die tussen veel verrekijkers bestaan. Naast de optiek moet natuurlijk ook rekening worden gehouden met het scherpstelmechanisme en de optische tubus.

Eerst kan u het glas onder witte neonverlichting houden en de coating controleren. U kunt precies zien of de lenzen een kleur reflectie hebben (meestal groen of violet) of niet. Als de reflecties wit zijn, heeft het glas geen coating. In dit geval zou waardevol licht verloren gaan voordat het het oog bereikt. Net zoals bij de lenzen geldt dit ook voor de oculairen. Sommige goedkopere producenten van glas hebben daar geen coating aangebracht. Naast het verlies van licht, zouden ongecoate lenzen hoge reflecties betekenen, wat u ten allen prijze wilt vermijden.

Nu kunt u het glas het beste op enige afstand tegen een helder oppervlak houden. U moet nu twee kleine witte schijfjes in de oculairen zien, dit zijn de uittredepupillen. Ze moeten rond zijn en niet vierkant. Als ze hoeken hebben, komt dat doordat de prisma's niet al het licht kunnen weerkaatsen. Dit zou een enorme fout zijn die het beeld zeer zou schaden.

Het beste wat u nu kunt doen is proberen tegen het licht in te kijken. Bij een verrekijker van mindere kwaliteit kunnen reflecties in het beeldveld optreden, waardoor het contrast van het beeld enorm afneemt. De binnenkant van de verrekijker moet matzwart zijn. Verder moet u letten op een goede kleurzuiverheid. Daartoe kunt u de verrekijker het best richten op een witte, door de zon verlichte huismuur. Het is mogelijk dat u kleurfranjes ziet. Als deze te sterk worden, kan dit het beeld schaden. Daarom is een kleurzuivere optiek altijd beter. Verschillende fabrikanten bieden verrekijkers aan met ED- of fluorietlenzen; deze verrekijkers zijn vrijwel vrij van kleuraberraties. Hoe groter de vergroting, hoe belangrijker dit wordt.
Verrekijkers kunnen goed worden getest onder de nachthemel, omdat je daar vaak aberraties kunt zien. Mik gewoon op een heldere ster, een heldere planeet of zelfs alleen de maan. Probeer nu het voorwerp in het midden van het beeld echt scherp te stellen en draai het voorwerp dan naar de rand van het beeldveld. Nu kunt u gemakkelijk eventuele beeldfouten zien, bijvoorbeeld als de ster aan de rand vervormd is. Eventuele randonscherpte kan op deze manier ook gemakkelijk worden opgespoord. Het is ook mogelijk om elke duidelijke kromming van het gezichtsveld te detecteren. Hoe groter de lens, hoe opvallender de fout.

Een wijdverbreid geloof is dat hoe sterker de vergroting, hoe beter de verrekijker. Maar dat is niet waar, want voor een goede verrekijker is de keuze van het glasmateriaal, de prisma's en coatings en ook het mechanisme van doorslaggevend belang. De vergroting is veeleer afhankelijk van het beoogde gebruik.
Voor de meeste observatiedoeleinden is een vergroting van 8x of 10x ruim voldoende. Als u binnen dit vergrotingsbereik blijft, kunt u het glas gemakkelijk met de hand vasthouden zonder al te veel te trillen. Bij een hogere vergroting (12x en meer) is dit niet langer gemakkelijk mogelijk.
Het hele beeld trilt meer en oogt daardoor ook waziger. In dat geval is de enige optie de verrekijker op een statief te plaatsen. Verrekijkers zijn meestal verkrijgbaar tot 20x vergroting. Als u de voorkeur geeft aan een hoge vergroting maar geen statief wilt gebruiken, kunt u een verrekijker met beeldstabilisatie kopen. Als u liever een nog hogere vergroting hebt, zou een spotting scope ideaal zijn.
Spotting scopes bieden gewoonlijk vergrotingen van 20x tot 60x, die kunnen worden aangepast met behulp van een zoomoculair. Een statief is hier natuurlijk ook noodzakelijk. Sommige spotting scopes worden zelfs geleverd met een tafelstatief.

Zoomverrekijkers zijn zeer praktisch omdat ze het mogelijk maken de vergroting voortdurend aan te passen. U bent dus voorbereid op vele observatiedoeleinden. Het kijken door zo'n verrekijker is echter altijd een compromis. De extra lenzen, die essentieel zijn voor de zoomfunctie, zijn van mindere kwaliteit dan een lens met een vaste brandpuntsafstand. Bij zonnig daglicht heeft dit geen effect, maar wel bij sterke contrasten, schemering of nacht.
De meeste zoomverrekijkers vertonen een tunneleffect, dat doorgaans bijzonder sterk is bij een lage vergroting. Het is alsof men door een lange zwarte tunnel naar het beeld kijkt. Slechts weinig verrekijkers met zoomfunctie vertonen dit effect niet.

Coating verwijst naar dunne lagen die in hoog vacuüm in dampvorm op optische lenzen worden aangebracht. Deze hebben tot doel reflecties op de lenzen te minimaliseren en zo de lichttransmissie te verhogen. Een dergelijke laag is vaak gemaakt van magnesiumfluoriet waarbij de laagdikte en de brekingsindex doorslaggevend zijn voor de reflectievermindering. Interferentie van licht wordt verondersteld elkaar daarbij op te heffen. Gewoonlijk worden niet slechts één, maar meerdere lagen (tot zeven of zelfs meer) aangebracht, zodat er een goede reflectievermindering is voor het hele spectrum. U kunt de coating heel goed herkennen aan de kleuren, die meestal violet of groen zijn. Deze kleuren die u ziet worden ook wel restreflex genoemd. Let erop dat de verrekijker de aanduiding "multicoated" draagt.

WP - betekent water proof, dus "waterbestendig"

Bij waterdichte verrekijkers worden speciale afdichtingsringen gebruikt en worden de poriën in een complex proces geïmpregneerd. Bovendien is het vacuüm in het glas gevuld met stikstof, waardoor er geen water in het glas kan binnendringen. Deze zijn bijzonder geschikt voor alle activiteiten in wisselende weersomstandigheden, zoals bijvoorbeeld bergbeklimmen of zeilen.

B - betekent meestal "geschikt voor brildragers"

Dit houdt in dat de verrekijker in kwestie een grote oculairafstand heeft, zodat ook brildragers het gehele gezichtsveld zonder schaduwen kunnen zien.

G, GA of RA (Rubber armed) - staat voor "rubberen behuizing"

Deze verrekijker is door zijn rubberen behuizing zowel tegen schokken en stoten als tegen spatwater beschermd.

CF - staat soms voor "CentralFocus"

Maar soms staat het ook voor "CloseFocus" - "Central Focus" betekent centrale scherpstelling. Bij Porroprisma-verrekijkers zijn de oculairen verbonden door een brug die heen en weer kan worden bewogen door aan het scherpstelwieltje te draaien (de zogenaamde centrale scherpstelling).

"CloseFocus"

Dit betekent dat het glas een zeer korte minimale scherpstelafstand heeft. Meestal tussen 2 en 4m, terwijl "normale" verrekijkers meestal pas vanaf 5 meter scherpgesteld kunnen worden. Als u graag kleine of nabije objecten observeert, zoals vlinders of vogels, hebt u een korte scherpstelafstand nodig, omdat de verrekijker niet scherpstelt op afstanden korter dan de minimale focus.

W, WF, WW of Wide - staat voor "groothoek"

Met andere woorden, verrekijkers met een zeer groot gezichtsveld. MC - staat voor "Multi Coated". Aangezien alle hoogwaardige verrekijkers multi-coated zijn, wordt dit niet altijd expliciet in de beschrijving vermeld.

UC - betekent "ultra compact"

Dat staat voor een zeer kleine en lichte verrekijker (meestal van aluminium of zelden ook van titanium).

HP - staat voor "HighEyePoint"

Deze verrekijkers hebben een grote uittredepupilopening.

IS - staat voor "Image Stabilisator"

Dit zijn verrekijkers met beeldstabilisator, die bijzonder populair zijn bij ornithologen en natuurwaarnemers.

D - betekent "Dakkant"

Brildragers moeten in ieder geval letten op een grote oogafstand. Een grote oogafstand (ca. 20 mm) is belangrijk voor brildragers, omdat zij dan het gehele gezichtsveld zonder randschaduwen kunnen zien, zelfs met hun bril op.

Mensen met lichte ametropie moeten op de instelling van het oculair letten. Hierbij is het van belang te weten tot welke dioptrie het oculair aan de oogafwijking kan worden aangepast en of het oculair door een vergrendeling tegen onbedoelde aanpassingen kan worden beveiligd.

Een belangrijk kwaliteitskenmerk kan onmiddellijk na aankoop worden gecontroleerd: Als u de lens richt op een wit oppervlak op een afstand van ongeveer 30 cm, moet u een rond, wit gebied kunnen zien dat naar de rand toe niet donkerder wordt. Zo kunt u zeker zijn dat al het licht dat door het oculair valt ook werkelijk uw oog bereikt.

Andere kwaliteitscriteria worden pas merkbaar nadat u de verrekijker langere tijd hebt gebruikt. Bij slecht gemaakte verrekijkers zult u meestal merken dat de prisma's optisch niet goed zijn afgesteld, wat hoofdpijn veroorzaakt als u langere tijd door de verrekijker kijkt.

Ook dubbele beelden zijn mogelijk. Doorslaggevend voor de kwaliteit van verrekijkers is de coating van de lenzen en prisma's. Normale optische lenzen weerkaatsen een deel van het invallende licht, waardoor licht verloren gaat en het contrast afneemt. Door de lenzen te coaten (dit wordt het opdampen van een reflectieverminderende minerale laag genoemd), wordt de reflectie aanzienlijk verminderd en de lichttransmissie verhoogd.

Voor watersport kiest u best een robuuste lens die niet alleen een goede optiek, maar ook een stabiel mechanisme heeft. Een volledig rubberen behuizing is handig, zodat de lens niet zo gemakkelijk uit uw hand glijdt. Vooral voor watersport is het een voordeel als het objectief drukwaterdicht is; veel verrekijkers bieden dit tot een waterdiepte van 5 meter. Het is ook goed als de lens met stikstof is gevuld, zodat condensatie als gevolg van vocht in de lens wordt voorkomen.

Voor bergwandelingen wordt meestal een lichte verrekijker aanbevolen. Aangezien u meestal toch al veel bagage meeneemt, mag de verrekijker geen extra gewicht in de schaal leggen. Daarom kunt u het beste een universele verrekijker 10x42 meenemen. Deze zijn nog niet zo zwaar en wegen ongeveer 700 gram. Dat is echt nog goed draagbaar, en toch hebt u een verrekijker waarmee u ook in de schemering kunt observeren.
Als u het toch wat compacter wilt, neem dan bijvoorbeeld een 10x25 verrekijker. Hij is zo compact dat hij zelfs in elke broekzak past, en hij weegt slechts ongeveer 300 gram. Hij kan echter alleen overdag worden gebruikt omdat hij niet erg lichtsterk is (AP 2,5 mm). Afgezien van de kenmerken van diafragma en vergroting zijn de coatings van lenzen, prisma's en de keuze van het glasmateriaal van groot belang, want daarin schuilen de grote kwaliteitsverschillen.

Er zijn zogenaamde universele verrekijkers, die u onder alle lichtomstandigheden heel goed kunt gebruiken. Universele verrekijkers zijn bijvoorbeeld 10x42, 8x42. Zij hebben een objectiefopening van 42 mm en een vergroting van 8x of 10x. Het doorslaggevende criterium is hoeveel licht het biedt of hoeveel licht het oog bereikt.
Met een lens van 8x42mm bereikt een lichtstraal met een diameter van 5,25mm het oog. Dit betekent dat u zelfs in de schemering een helder beeld krijgt en voldoende prikkeling op het netvlies. Dit heeft tot gevolg dat u ook in de schemering nog dieren kunt waarnemen. Dit objectief kan ook goed 's nachts worden gebruikt, hoewel niet optimaal. Wat de lenzen betreft, is het wenselijk de hoogst mogelijke kwaliteit optiek te hebben, die tussen de lenzen kan variëren naar gelang van het gebruikte type glas, de coating en de reflecterende eigenschappen van de prisma's.

Kleurechtheid is een belangrijke factor die een verrekijker voor vogelwaarnemingen moet bieden, omdat het mooi is om de kleuren in het verenkleed te kunnen zien zoals ze werkelijk zijn. Hier worden niet de goedkoopste glazen aanbevolen, maar die met een coating van hoge kwaliteit. Als u voor een dakkant verrekijker kiest, moeten de prisma's geen eenvoudige zilverlagen hebben, maar liefst een veelvoud van diëlektrische lagen. Bovendien moeten de prisma's een P-coating hebben. Dit zorgt ervoor dat er geen faseverschuiving van de lichtgolven in het prisma optreedt.
Als u zaklenzen kiest, moet u ook de oculairen bekijken om te zien of ze eventueel geschikt zijn voor brildragers. Rekening houdend met deze factoren bieden de lenzen een maximale helderheid, contrast en kleurgetrouwheid.

De meeste verrekijkers bieden de mogelijkheid tot montage op een statief. Daartoe wordt gewoonlijk voor de brug een kapje losgeschroefd, dat een ¼ inch schroefdraad verbergt. Met een statiefadapter kunt u de verrekijker nu op een statief monteren.
Maar hier moet u goed nadenken over welke u kiest. Het heeft geen zin om een zware verrekijker van 1000 gram op een klein en licht aluminium statief te monteren. Dit zou het statief overbelasten en de verrekijker zou gaan trillen.
Het zichtbare effect zou zijn dat de verrekijker bij elke aanraking zou beginnen te wiebelen en dat zinvolle waarneming niet mogelijk zou zijn. Statieven zijn meestal gemaakt van aluminium, hout of zelfs carbon. Aluminium is zeer licht en geeft gemakkelijk trillingen door. Daarom moeten de dikte van het materiaal en de centrale constructie zeer stabiel zijn. Hout is minder gevoelig voor trillingen, de houtsoort is meestal essenhout.
Naast de dikte van het materiaal is ook het gewicht van het statief van belang voor een goede stabiliteit. Sommige statieven hebben een maximale belastingslimiet. Als het gewicht van de verrekijker overeenkomt met de belastingslimiet, is het beter om voor het eerstvolgende grotere statief te gaan.