Oprogramowanie astronomiczne

Programy generujące mapy nieba pomagają w orientacji na nocnym niebie. Ale astrofotografowie również znajdą coś dla siebie.

Istnieje wiele komercyjnych i darmowych programów typu planetarium i generujących mapy nieba, które można wykorzystać do symulacji gwiaździstego nieba na komputerze. Najczęściej używanym jest GUIDE. Szeroko stosowane są również THE SKY i Redshift. W przypadku Redshift mówimy o zintegrowanym doskonałym oprogramowaniu edukacyjnym, które dostarcza kompleksową wiedzę z zakresu astronomii. Darmowymi programami są Hello Northern Sky oraz Cartes du Ciel.

Do obróbki i akwizycji obrazów dostępny jest w sieci szereg darmowych programów. Szeroko stosowane są:

• Giotto,
• Registax.

Użytownicy lustrzanek cyfrowych (Canon EOS) chętnie korzystają z:

• Fitswork,
• Regim.

W przypadku astrofotografii planetarnej i księżycowej, oprócz programów Registax i Giotto, coraz większą popularnością cieszy się Autostakkert.

Autostakkert dostępny jest tu:

• http://www.autostakkert.com/

Film instruktażowy Autostakkert dostępny jest tu:

http://www.youtube.com/watch?v=zQGyzAMzShg

Ponadto, w Internecie dostępne są liczne programy do zastosowań specjalistycznych. W przypadku fotometrii jest to na przykład Muniwin:

• http://c-munipack.sourceforge.net/
• http://www.astrosurf.com/vdesnoux/

"To, co darmowe, jest do niczego". To powiedzenie często nie znajduje uzasadnienia, przynajmniej jeśli chodzi o oprogramowanie. W przypadku niektórych zastosowań, w sektorze freeware istnieją dobre alternatywy dla produktów komercyjnych, a w pojedynczych przypadkach freeware to wręcz standard. Pod hasłem "astrosoftware" większość obserwatorów rozumie przede wszystkim programy typu planetarium. Są to elektroniczne mapy nieba, które pokazują obiekty widoczne w danym czasie. Podawane są czasy wschodu i zachodu, oraz pozycje planet na dowolny moment. W przypadku gromad gwiazd i mgławic można generować mapy przeglądowe oraz szczegółowe i drukować je do wykorzystania przy teleskopie. Niektóre programy planetarium oferują także możliwość sterowania teleskopami obsługującymi system GoTo za kliknięciem myszki.

W sektorze komercyjnym szczególnym powodzeniem cieszą się Redshift, Guide i The Sky. Zaletą tych programów jest dobra dokumentacja i serwis po stronie producenta. Każdy z tych programów ma swoje mocne strony i pewne ukierunkowania. Redshift ma np. podejście dydaktyczne i zawiera symulacje ewolucji gwiazd, a także biografie wielkich astronomów. Guide jest często chwalony za naturalny wygląda map, natomiast The Sky jest chętnie wykorzystywany do sterowania teleskopem. Na stronie głównej Minor Planet Center dostępne są aktualne elementy orbitalne komet i planetoid w formacie Guide i The Sky. Z powodu szczególnych ukierunkowań wielu miłośników astronomii ma zatem zainstalowany więcej niż jeden program.

W sektorze freeware dostępne są dziesiątki dodatków i alternatyw. Nie możemy tu omówić wszystkich programów planetarium. Wybraliśmy więc po prostu dwa popularne warianty: Hello Northern Sky i Cartes du Ciel.

Hello Northern Sky to poręczne oprogramowanie o niewielkich wymaganiach sprzętowych i intuicyjnej obsłudze. Wygląd mapy jest zbliżony do naturalnego, a wersja podstawowa o objętości 4MB zawiera już wszystkie gwiazdy do 8mag. Ze strony programistów można pobrać liczne dodatkowe katalogi gwiazd. Hello Northern Sky koncentruje się całkowicie na klasycznych zastosowaniach programu planetarium i nie zawiera skomplikowanych gadżetów.

Jednak wąska ścieżka programowania i niewielkie wymagania sprzętowe również zbierają swoje żniwo. Nie znajdziesz tu szczegółowych map powierzchni Księżyca i planet. Jednak pozycje księżyców planetarnych są wyświetlane bardzo dobrze! Danych o położeniu księżyców np. Urana nie znajdziemy w wielu innych programach. W porównaniu do Hello Northern Sky, Cartes du Ciel oferuje znacznie szerszy zakres funkcji. Jest to najczęściej używany darmowy program generujący mapy nieba. Wiele katalogów można w razie potrzeby pobrać z Internetu nie w całości, ale częściowo, dla wybranego regionu nieba. Dzięki temu gwiazdy do 16mag dostępne są bez zapychania dysku zbędnymi danymi. Elementy komet można aktualizować przez Internet. Format danych jest zgodny z formatem The Sky. Na wszystkich planetach pokazany jest południk centralny, a w przypadku powierzchni stałych symulowany jest nawet dokładny widok. Stanowi to przydatną podstawę do porównań, np. w przypadku obserwacji Marsa. W Cartes du Ciel można także symulować widok w okularze, obraz na czipie CCD, czy widok w szukaczu. Do tego celu służy zakładka w której można podać pole widzenia optyki. Dla Cartes du Ciel dostępny jest plik z niemiecką wersją językową.

Najistotniejsze podstawy zostały dobrze wyjaśnione w książce "Praxisbuch der Astronomie mit dem PC" autorstwa Steffena Brücknera (dostępna w antykwariatach). Książkę tę polecamy każdemu, kto chce poznać astronomiczne oprogramowanie freeware! Oprócz programu typu planetarium Cartes du Ciel, są tam objaśnione również najważniejsze programy astronomiczne do obróbki zdjęć.

Najbardziej znanym programem freeware w tej dziedzinie jest chyba Giotto. Jego programista, Georg Ditié, jest pionierem wideoastronomii, która w ostatnich latach nabrała ogromnego rozmachu wraz z rosnącą popularnością webcamów. W przypadku fotografowania szczegółów na powierzchni Księżyca i planet, niedrogie kamerki internetowe są obecnie uważane za sprzęt pierwszego wyboru. Poprzez stackowanie tysięcy pojedynczych klatek można osiągnąć rezultaty, które jeszcze kilka lat temu byłyby nie do pomyślenia. Giotto oferuje najbardziej kompleksowe algorytmy automatycznej selekcji surowych klatek i wyostrzania obrazu. Ze względu na liczne parametry do regulacji, obsługa wymaga pewnego doświadczenia.

Nieco ławiejszy w obsłudze jest konkurencyjny produkt - Registax, który również został opisany w książce Steffena Brücknera. Giotto i Registax są zoptymalizowane pod kątem przetwarzania danych masowych w fotografii planetarnej. W oprzypadku fotografii głębokiego nieba korzysta się zwykle z innych programów. W krajach niemieckojęzycznych są popularne np. Regim Andreasa Röriga i Fitswork Jensa Dierksa. Tu skupiamy się na zdjęciach uzyskanych za pomocą lustrzanek cyfrowych (DSLR). Oferowane funkcje obejmują kalibrację surowych zdjęć (korekcja poprzez tzw. "darki" i "flaty"), deblooming, a także wyrównanie i obrót pojedynczych obrazów względem siebie. Możliwe jest również łączenie poszczególnych kanałów barwnych w jeden obraz RGB.

Bengt mieszka ze swoją rodziną na wyspie Fehmarn. Chętnie obserwuje planety i Księżyc, a w międzyczasie zgłębia tajniki astrofotografii.

Jako mechanik przemysłowy z zamiłowaniem do obróbki drewna, Bengt buduje własne teleskopy o jakości kolekcjonerskiej – ciesząc się chwilami, gdy Jowisz przy maksymalnym powiększeniu pokazuje szczegółowe struktury pasów chmur.

Bengt jest nie tylko mistrzem obróbki drewna, ale również "twórcą": podczas konstruowania elementów astronomicznych korzysta z drukarki 3D. Resztę wolnego czasu poświęca akwarystyce i sztuce bonsai.

Języki: niemiecki, angielski, szwedzki