Kolimacja – co to takiego?

To niesamowite, co można wyregulować w teleskopie. Jednak nie wszystko można ustawiać samodzielnie.

Kolimacja teleskopu? Dla wielu miłośników astronomii to przerażająca wizja. Zakładają oni, że instrument został kiedyś fabrycznie skolimowany – i od tego czasu nie był poddawany żadnym obciążeniom. Dopóki jesteś pewny, że optyka daje dobre obrazy, nie stanowi to problemu. Można jednak śmiało założyć, że w wyniku kolimacji wiele teleskopów znacznie bardziej zbliży się do maksimum swoich możliwości.

Prawidłowa kolimacja powinna zawsze być postrzegana jako klucz do osiągnięcia najlepszego działania teleskopu. Ay ją wykonać, ważna jest wiedza co można kolimować i jak podejść do niej efektywnie, oraz jak można poprawić możliwości kolimacji w praktyce.

Zawsze należy kolimować zwierciadło główne i zespół obiektywu. Tu zaczyna się oś optyczna, czyli ta część pola obrazu o optymalnej charakterystyce obrazowania. Kolimacja wszystkich innych elementów, takich jak zwierciadło wtórne, korektory, wyciąg okularowy i nasadka kątowa musi sprawić, że oś optyczna będzie prosta, przebiegająca środkiem wyciągu okularowego, a tym samym prosta i wyśrodkowana w okularze i kamerze. Musi ona pozostać w tym położeniu nawet po obróceniu wyciągu okularowego czy nasadki kątowej.

W obiektywach lub korektorach soczewki kolimowane są za pomocą przekładek lub pierścieni dystansowych. Przekładki dystansowe o precyzyjnie stopniowanej grubości materiału. Soczewki są dodatkowo kolimowane obrotowo. Nie powinno się już ich okręcać, a przekładki muszą pozostać na swoich miejscach, ponieważ w przeciwnym razie nie da się ich już rozróżnić. Taki obiektyw najlepiej pozostawić nietknięty. Jeśli demontaż jest rzeczywiście konieczny, na przykład po zalaniu wodą czy z powodu zagrzybienia, należy poszukać znaczników kolimacyjnych wykonanych ołówkiem na matowych krawędziach soczewek – lub wykonać je samodzielnie. Wodoodporne ołówki niosą ze sobą ryzyko, że czasami można je łatwo zmyć rozpuszczalnikiem, np. izopropanolem.

Pierścienie dystansowe są szczególnie często wykorzystywane do kolimacji w niedrogich obiektywach. Są one wykonane z elastycznego materiału, który jest przesuwany i dociskane w oprawie za pomocą małych wkrętów. Ze względu na krzywiznę soczewek, przesuwają się i przechylają one zgodnie z odkształceniem. Również w tym przypadku nie należy niczego nieostrożnie zmieniać, ponieważ zbyt mocne dokręcenie śrub może spowodować zahaczenie o krawędź soczewki i odprysk lub nawet coś gorszego.

W pewnych przypadkach różne powierzchnie optyczne są ze sobą trwale związane i nie da się ich regulować. Dobrym przykładem są tu zwłaszcza mniejsze teleskopy Maksutowa-Cassegraina. Podczas gdy w większych "Makach" zwierciadło wtórne jest zwykle oddzielone od menisku korekcyjnego, mniejsze modele wykorzystują konstrukcję optyczną w której zwierciadło wtórne jest po prostu naparowane na krzywiznę menisku. W rzadkich przypadkach zwierciadło wtórne ma własny szlif w tym obszarze soczewki. W rezultacie, nie tylko trzy powierzchnie są względem siebie związane, ale zwierciadło wtórne jest oddzielone kilkoma centymetrami drogi światła w odniesieniu do toru wiązki, a zwierciadło główne od reszty korektora. W takich instrumentach kolimacja musi być koniecznie zorientowana na ten element. Jeśli korektor jest perfekcyjnie wykonany, może to być nawet ułatwienie, ponieważ wszystkie inne elementy mogą być wyrównane na menisku korekcyjnym.

Autor: Sven Wienstein / Licencja: Oculum-Verlag GmbH