Gamma Arietis – perełka jesiennego nieba miejskiego

Gamma Arietis, czyli Mesarthim, to perełka jesiennego nieba miejskiego. To jedna z pierwszych gwiazd podwójnych odkrytych przez teleskop.

W północnoamerykańskiej literaturze dotyczącej gwiazd podwójnych, γ Arietis (lub Mesarthim) uważana jest za "perełkę" wśród gwiazd podwójnych. Powodem jest zachęcająca separacja składników 7,5 sekundy łuku, nie za duża i nie za mała, ale przede wszystkim niemal taka sama ich jasność (4,5mag) i barwa (biała). Tak prezentuje się γ Arietis obserwatorom miejskim na późnojesiennym nocnym niebie.

γ Arietis jest łatwa do odnalezienia. Na rozświetlonym niebie miejskim należy najpierw namierzyć Plejady, które, jak wszyscy wiemy, same w sobie warte są odwiedzin. Od Siedmiu Sióstr starhopping gołym okiem prowadzi nas bezpośrednio do głowy Barana, a mianowicie do leżącego na zachodzie Hamala (α Arietis), a następnie do leżącego około trzy stopnie na południowy zachód Sheratana (β Arietis): obie gwiazdy są dobrze widoczne przy jasności 2 i 2,5 magnitudo. Zaledwie 1,5 stopnia na południe od β Arietis leży Mesarthim, wyznaczając w gwiazdozbiorze lewy róg Barana. Podobno już w roku 1664 angielski optyk Robert Hook odkrył podwójną naturę gammy Arietis. Nasz obiekt docelowy uważany jest zatem za jedną z pierwszych znanych gwiazd podwójnych w historii.

Aby zawrzeć znajomość z gwiazdą Mesarthim, obserwacje przez teleskop należy zacząć od powiększenia 50-krotnego; już wtedy zaznacza się podział na dwa składniki, które przy ok. 80× nabiera wyrazistości jako wyraźny, wąski przesmyk. Całe swoje piękno ta gwiazda podwójna odsłania przy powiększeniu 100-krotnym: dwie gwiazdy o tej samej jasności oświetlające obserwatora jak dwa reflektory w ciemności.

Nawiasem mówiąc, oba składniki γ Arietis oddalone od nas o około 204 lata świetlne, mają krążyć wokół siebie w odleglości 500 j.a. (jednostek astronomicznych) w okresie dobrych 5000 lat, więc tworzą prawdopodobnie układ podwójny. Ciekawe jest również to, że γ Arietis ma jeszcze trzeci składnik, który jednak przy separacji 221 sekund łuku zachowuje bardzo duży dystans do głównych, wyraźnie widocznych składników i przy jasności 9,6mag zbliża się do granicy zasięgu dla obserwatora miejskiego. W notatkach autora czytamy: "przy 85× bardzo słaba gwiazdka w polu widzenia – bardzo oddalona".

Czy w tej obserwacji faktycznie chodzi o trzeci składnik, nie jest do końca pewne. Na arkuszu 51 w "interstellarum Deep Sky Atlas" na zachód od γ Arietis zaznaczona jest gwiazda o odpowiedniej jasności, byc może jest to trzeci składnik?

Autor: Karl-Peter Julius / Licencja: Oculum-Verlag GmbH