Lutnia

Ten niewielki, ale jasny gwiazdozbiór letni słynie z mgławicy Pierścień, M57, oraz gwiazdy "double-double" epsilon Lyrae.

Chociaż Lutnia jest jednym z najmniejszych spośród 88 gwiazdozbiorów nieba, to jednak ze względu na swój rzucający się w oczy kształt równoległoboku i najjaśniejszą gwiazdę nieba letniego jest także jedną z najbardziej wyraźnych konstelacji. Wega, wraz z Denebem w Łabędziu i Altarirem w Orle, tworzy wielki Trójkąt Letni. Jak sama nazwa gwiazdozbioru wskazuje, już w starożytności ten gwiezdny romb był postrzegany jako instrument strunowy, w zależności od źródła określany jako lutnia (Hermesa i Orfeusza), harfa lub cytra. Jak głosi opis gwiazdozbioru z roku 270 p.n.e., do mitologicznego wynalezienia instrumentu muzycznego, posłaniec bogów Hermes użył między innymi skorupy żółwia.

Nazwa Wega odnosi się jednak do innego motywu gwiazdozbioru, który był szeroko rozpowszechniony w starożytności, ponieważ wywodzi się od arabskiego słowa "al Waki" (spadający), które odnosi się do sępa lub orła. Na starych mapach nieba instrument muzyczny jest nawet czasami przedstawiany z ptakiem drapieżnym.

Również w starożytnym imperium babilońsko-asyryjskim, w dzisiejszej konstelacji widziano postać kozła (po akadyjsku Enzu), wraz z jasno świecącą Wegą, którą przypisywano bogini usdrawiania Guli. Jak mówią nam starożytne gliniane tabliczki, światło jasnych gwiazd było ważnym (boskim) składnikiem rytuałów medycznych Asyryjczyków. Zachował się na przykład przepis na lekarstwo dla koni, według którego mieszankę 23 ziół i aromatów należy namoczyć w piwie, "położyć nocą przed obliczem koziej gwiazdy", a rano ugotować i rozrobić z miodem.

Obecnie, odległy jedynie o 25 lat świetlnych układ gwiezdny można spotkać między innymi w głośnym filmie SF "Kontakt" (na podstawie powieści Carla Sagana), w którym odebrano sztuczny sygnał radiowy z Wegi. Jednak z naukowego punktu widzenia, gwiazda ta mająca około 400 milonów lat, jest jeszcze zbyt młoda na planety z inteligentnymi "obcymi". Ten odległy system przechodzi burzliwy okres: otaczają go strefy bogate w pył, które powstają w wyniku parowania komet i zderzeń asteroid oraz planet karłowatych.

Perełką głębokiego nieba w Lutni i wspaniałą przedstawicielką mgławic planetarnych jest M57. Jako "gwiazdka" o jasności 9 magnitudo jest już widoczna przez lornetkę, natomiast przez mały teleskop 100mm można już dostrzec delikatny pierścień mgławicy. Dlatego, odkryta prawie 240 lat temu M57, często nazywana jest po prostu mgławicą Pierścień. Nawet gdy było już wiadomo, że pierścień mgławicy składa się z gazu, na początku XX wieku pojawiły się przypuszczenia, że mamy tu do czynienia z rodzącym się układem planetarnym. Jednak w rzeczywistości mgławica oznacza koniec życia gwiazdy podobnej do Słońca. Jest to zewnętrzna powłoka wygasłej gwiazdy, która jest pobudzana do świecenia przez dawne jądro gwiezdne – nazywane białym karłem – wysokoenergetycznym pormieniowaniem UV.

Kolejnym obiektem Messiera jest gromada kulista M56 licząca 12,6 miliarda lat. Zawsze warta odwiedzenia jest także podwójny układ podwójny ε Lyr. Do obserwacji tej pary gwiazd wystarczy lornetka, ale dopiero przez teleskop w wysokim powiększeniu widać, że obie gwiazdy są również podwójne.

Autor: Nico Schmidt / Licencja: Oculum-Verlag GmbH